ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ

Ο Αναξαγόρας ήταν σπουδαίος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και αστρονόμος. Γεννήθηκε στις Κλαζομενές της Ιωνίας περί το 500 π.Χ. Ήταν γιος του Ηγησίβουλου ή Εύβουλου και ανήκε σε πλούσιο και αριστοκρατικό γένος. Σε ηλικία 20 ετών εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, επιδιδόμενος σε φιλοσοφικές σπουδές, όπου και έζησε εκεί επί 30 χρόνια. Σύμφωνα όμως με την παράδοση κατηγορήθηκε για ασέβεια και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη.

Γενικά ο Αναξαγόρας προσπάθησε να ανανεώσει την ιωνική φυσιολογία και να τη συνδυάσει με τις πνευματικές κατακτήσεις του Παρμενίδη και του Εμπεδοκλή.

Ο Αναξαγόρας ,  έζησε όμως περισσότερο από δύο δεκαετίες στη Αθήνα, όπου συνέβαλε αποφασιστικά στη διάδοση της μελέτης της φυσικής φιλοσοφίας (σύμφωνα με κάποιες αρχαίες μαρτυρίες κατηγορήθηκε για αθεΐα και αναγκάστηκε να φύγει από την πόλη γύρω στα 433 π.Χ.). Στο βιβλίο του Περί φύσεως, που ήταν γραμμένο σε ιωνική διάλεκτο και πρέπει να κυκλοφορούσε ευρέως στην Αθήνα, εξέθετε τη φυσική φιλοσοφία του. Οι βασικές απόψεις του ήταν συνοπτικά οι εξής: (1) ο κόσμος προήλθε από μια αρχική συμπαγή μάζα, από την οποία προέκυψαν αργότερα τα πάντα· (2) καθετί που διαφοροποιήθηκε τότε (ή διαφοροποιείται τώρα) περιέχει ένα μέρος από όλα τα πράγματα εκτός από τον Νου, ο οποίος υπάρχει μόνο σε έμβια όντα· (3) εκτός από τον νου του κάθε ανθρώπου, υπάρχει και ο Νους του κόσμου, ο οποίος γνωρίζει τα επιμέρους στοιχεία και τα έθεσε στην αρχή της δημιουργίας του κόσμου σε κίνηση· (4) ο Νους αυτός δεν είναι πνεύμα, αλλά το πιο καθαρό και λεπτό από όλα τα αντικείμενα.

Με τις αντιλήψεις του για τον Νου ο Αναξαγόρας είναι ο πρώτος που σαφώς διακρίνει την ύλη από το πνεύμα.

ΕΓΡΑΨΕ Ο  ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ: “τὰ μὲν ἄλλα παντὸς μοῖραν μετέχει, νοῦς δέ ἐστιν ἄπειρον καὶ αὐτοκρατὲς καὶ μέμεικται οὐδενὶ χρήματι, ἀλλὰ μόνος αὐτὸς ἐπ᾽ ἐωυτοῦ ἐστιν. εἰ μὴ γὰρ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ἦν, ἀλλά τεῳ ἐμέμεικτο ἄλλῳ, μετεῖχεν ἂν ἁπάντων χρημάτων, εἰ ἐμέμεικτό τεῳ· ἐν παντὶ γὰρ παντὸς μοῖρα ἔνεστιν, ὥσπερ ἐν τοῖς πρόσθεν μοι λέλεκται· καὶ ἂν ἐκώλυεν αὐτὸν τὰ συμμεμειγμένα, ὥστε μηδενὸς χρήματος κρατεῖν ὁμοίως ὡς καὶ μόνον ἐόντα ἐφ᾽ ἑαυτοῦ. ἔστι γὰρ λεπτότατόν τε πάντων χρημάτων καὶ καθαρώτατον, καὶ γνώμην γε περὶ παντὸς πᾶσαν ἴσχει καὶ ἰσχύει μέγιστον· καὶ ὅσα γε ψυχὴν ἔχει καὶ τὰ μείζω καὶ τὰ ἐλάσσω, πάντων νοῦς κρατεῖ.”

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Όλα τα άλλα έχουν ένα μέρος από το καθετί, αλλά ο Νους είναι άπειρος και αυτοκυβέρνητος και δεν είναι ανάμεικτος με τίποτα, αλλά είναι μόνος και αυτοσύστατος. Γιατί αν δεν ήταν αυτοσύστατος αλλά ανακατεμένος με κάτι άλλο, θα είχε ένα μέρος από όλα τα πράγματα, αν ήταν ανακατεμένος με ένα οποιοδήποτε· γιατί σε όλα υπάρχει ένα μέρος από όλα, όπως είπα πιο πριν και τα πράγματα που θα ήταν ανακατεμένα μαζί του θα τον εμπόδιζαν, έτσι ώστε δεν θα μπορούσε να ελέγχει κανένα πράγμα με τον ίδιο τρόπο που τα ελέγχει τώρα, όντας αυτοσύστατος. Γιατί είναι το λεπτότερο και το καθαρότερο από όλα τα πράγματα, ξέρει τα πάντα για το καθετί και έχει τη μεγαλύτερη ισχύ· και ο Νους ελέγχει όλα τα έμψυχα, τα μεγαλύτερα και τα μικρότερα.