Περί επιστημολογικού αναρχισμού του Feyerabend

Ν. Λυγερός

Ο Feyerabend (1924-1994) [1. 2] μέσω του έργου του, Ενάντια της μεθόδου αποτελεί τον γνωστικό πυρήνα του επιστημολογικού αναρχισμού. Σε αντίθεση με μία μεθοδολογία που μπορεί να χαρακτηριστεί ως αξιωματική, που ανέπτυξαν ο David Hilbert (1862-1943) [1. 2. 3. 4. 5], ο μαθητής του Constantin Caratheodory (1873-1950) και σε μεγαλύτερο βαθμό η σχολή του πολυκέφαλου Nicolas Bourbaki (1935-    ) [1. 2], στα μαθηματικά, ο επιστημολογικός αναρχισμός προτείνει μία δυναμική μεθοδολογία ανακάλυψης δομών. Η ιδέα είναι ότι η αξιωματική μέθοδος λειτουργεί θαυμάσια όταν το αποτέλεσμα της θεωρίας ή ακόμα κι ενός θεωρήματος είναι ήδη γνωστό. Τι γίνεται όμως όταν βρισκόμαστε στην αρχική περίπτωση; Αυτή είναι η περίοδος της ανακάλυψης. Σε αυτό το πλαίσιο βρίσκουμε μαθηματικούς όπως ο Αρχιμήδης ( -287 - -212), ο Euler (1707-1783) [1. 2. 3. 4. 5], ο Erdős (1913-1996) [1. 2] και ο Polya (1887-1985) αλλά όχι μόνο, αφού ο Leibniz (1646-1716), ο Newton (1643-1727) [1. 2. 3. 4] και ο Einstein (1879-1955) αντιμετώπισαν το ίδιο πρόβλημα.

Σε αυτή τη φάση, η ελευθερία σκέψης είναι η σημαντικότερη και ενισχύεται βέβαια και από την φαντασία, η οποία είναι πιο σημαντική κι από τη γνώση κατά τον Einstein. Αυτό είναι το πλαίσιο του επιστημολογικού αναρχισμού του Feyerabend, ο οποίος δεν φοβόταν να δημιουργήσει διάλογο και με τον Lakatos (1922-1974) [1. 2. 3]. Ο παραλίγο μαθητής του Wittgenstein (1889-1951) και μαθητής του Popper (1902-1994) [1. 2. 3. 4. 5], μετά από μια μεταβατική περίοδο, κατάφερε να δημιουργήσει ένα πεδίο σκέψης στην επιστημολογία, το οποίο έχει εφαρμογές στις επιστήμες και στα μαθηματικά, στο ερευνητικό επίπεδο. Με αυτήν την έννοια θεωρεί ο Feyerabend ότι η αναρχία συμβάλλει στην πρόοδο της επιστήμης με όποιο ορισμό και να επιλέξουμε. Η σκέψη πρέπει να είναι απόλυτα ελεύθερη, για να μην πέσει στην παγίδα ενός δόγματος, το οποίο δεν επιτρέπει την επίλυση του προβλήματος ή την ανακάλυψη της θεωρίας. Ο επιστημολογικός αναρχισμός δεν περιγράφει μόνο, αλλά εξηγεί και το πεδίο δράσης. Πρέπει λοιπόν να αποφύγουμε τις κοινωνικές συνθήκες που περιορίζουν αναπόφευκτα τη σκέψη. Μπορούμε να ενεργοποιήσουμε και τις δημιουργικές απαγωγές του Eco (1932-    ) [1. 2. 3] που μελέτησε και ανέπτυξε μέσω του έργου του Peirce (1839-1914). Η μη συμβατική προσέγγιση είναι απαραίτητη στα δύσκολα προβλήματα όπως το απέδειξε ο Feynman (1918-1988) [1. 2. 3. 4. 5] στην κβαντομηχανική, ο Ventris (1922-1956) στην αρχαιολογία, ο Brooks (1954-    ) [1. 2. 3. 4. 5. 6] στην ρομποτική και ο Chaitin (1947-    ) [1. 2. 3. 4. 5. 6. 7] στα μεταμαθηματικά. Όλες αυτές οι προσπάθειες δεν μπορούν να αξιωματοποιηθούν μέσα σε ένα ενιαίο πλαίσιο. Κατά συνέπεια ο επιστημολογικός αναρχισμός του Feyerabend μας προσφέρει όχι μόνο μία διέξοδο από τις ιδεολογίες του δογματισμού στις επιστήμες και στα μαθηματικά, αλλά λειτουργεί ως καταλυτικό πλαίσιο για την δράση της ελεύθερης σκέψης. Αυτή είναι η σημαντικότερη συμβολή του.