Λιβύη: Ο βομβαρδισμός της … «διεθνούς κοινότητας»

Παναγιώτης Ήφαιστος

Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων-Στρατηγικών Σπουδών,

Πανεπιστήμιο Πειραιώς www.ifestosedu.gr

Αν και μακάβρια τα γεγονότα της Λιβύης αποτελούν εν τούτοις «ευκαιρία» για να αποκρυσταλλωθούν ακριβείς εκτιμήσεις για το διεθνές σύστημα. Ο καθείς μπορεί να επιβεβαιώσει καθημερινά κατά την διάρκεια μιας κρίσεως όπως αυτή της Λιβύης τα αυτονόητα που συχνά λένε οι διεθνολόγοι της Θουκυδίδειας παράδοσης πλην πολλοί άνθρωποι νεφελοβατούν και τα λησμονούν τάχιστα αφήνοντας την πατρίδα τους να γίνει έρμαιο των θηρίων της διεθνούς πολιτικής:

i)       Παρά την αφελή και επικίνδυνα ασυνάρτητη παραφιλολογία της μεταψυχροπολεμικής εποχής για τον επερχόμενο παγκοσμιοποιημένο ανθόσπαρτο ενοποιημένο πλανήτη, το διεθνές σύστημα παραμένει εθνοκρατοκεντρικό. Η ειρήνη είναι συνάρτηση της ισορροπίας δυνάμεων και συμφερόντων και της αποτροπής των απειλών. Σε ζητήματα που αφορούν τον πόλεμο και τις ανακατανομές συμφερόντων, επιπλέον, οι διεθνείς θεσμοί είναι είτε αδρανείς είτε εξαρτημένες μεταβλητές της εκάστοτε δεσπόζουσας ηγεμονικής δύναμης.

ii)      Στο διεθνές σύστημα λόγω κατακερματισμένης εθνοκρατικής δομής και των εξ αυτής της πραγματικότητας εγγενώς ανταγωνιστικών εθνικών συμφερόντων, είναι ανέφικτο να υπάρξει μια νομιμοποιημένη πολιτική εξουσία λήψης αποφάσεων επί ζητημάτων ενδοκρατικής ή διακρατικής δικαιοσύνης και κατανομής συμφερόντων. Αυτή η νομοτέλεια προσδιορίζει και την συμπεριφορά των κυβερνήσεων.

iii)     Η απουσία διεθνούς εξουσίας και διεθνών κριτηρίων διανεμητικής δικαιοσύνης σημαίνει ότι στις διακρατικές σχέσεις κυριαρχούν τα διπλά κριτήρια, η υποκρισία, η εξαπάτηση και η κατάχρηση εξουσίας.

iv)     Βλάπτονται τα συμφέροντα όποιου δεν κατανοεί ότι οι διεθνείς θεσμοί δεν είναι θεσμοί διεθνούς δικαιοσύνης αλλά θεσμοί διεθνούς τάξης και ότι όταν τα συμφέροντα συγκρούονται και η τάξη αυτή διαταράσσεται για τους εμπλεκόμενους ισχύει η αρχή της αυτοβοήθειας. Στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον, αν τα κράτη δεν μεριμνήσουν για την ασφάλειά τους, αργά ή γρήγορα θα έχουν την τύχη του κάθε Καντάφι τον οποίο σήμερα βομβαρδίζουν όσοι προχθές τον εναγκαλίζονταν με πάθος.

v)      Ο πόλεμος και τα τετελεσμένα λειτουργούν διανεμητικά βλάπτοντας όποιον δεν στηρίζει τα συμφέροντά του με επαρκή ισχύ. Μόνο γραφικοί δακρύβρεκτοι ιεραπόστολοι δεν μπορούν να κατανοήσουν τον ρόλο του πολέμου στο ιστορικό γίγνεσθαι, μας υπενθύμισε ο Λένιν σε αναφορά με όσους δεν κατανοούν τον ρόλο του πολέμου και τον «κινητήριων ιδιοτήτων του». Αν για παράδειγμα οι Επαναστάτες της Αμερικανικής Επανάστασης αποτύγχαναν θα ήταν σήμερα γνωστοί ως κάποιοι γκάγκστερ του 18ου αιώνα. Αν η Σοβιετική Ένωση δεν κατέρρεε θα ήταν σήμερα για τον μισό πληθυσμό της γης ο ηθικός ηγεμονικός άξονας. Όσο ο Καντάφι ενοχλούσε ήταν τρομοκράτης, όσο ο Καντάφι έκανε συμβόλαια εξόρυξης ενέργειας ήταν φίλος, όταν τα συμφέροντα άλλαξαν ο Καντάφι έγινε ένας εγκληματικός εχθρός και το ίδιο ισχύει για κάθε ένα όπως θα δούμε να εξελίσσονται τα πράγματα στην ευρύτερη περιφέρειάς μας. Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος διάβασε πως η ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία ήταν λάθος ειρωνικά είπε πως «κάθε εγχείρημα που δεν στέφεται με επιτυχία είναι λάθος».

vi)     Όσο υπάρχουν πολλά κράτη, όσο δεν υπάρχει παγκόσμια κοινωνία (δηλαδή για πάντα) και όσο αίτια πολέμου όπως η άνιση ανάπτυξη και οι ηγεμονικές στάσεις διαιωνίζονται, θα ισχύει η Θουκυδίδεια νομοτέλεια: Σε ένα τέτοιο σύστημα «δίκαιο υπάρχει όταν υπάρχει ίση δύναμη και όταν αυτό δεν ισχύει ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται». Ακόμη, ότι: «όσοι είναι ελεύθεροι το χρωστούν στην δύναμή τους».

vii)    Για όσους βιάστηκαν να μιλήσουν για «διεθνή κοινότητα» που συγκροτεί νομιμοποιημένες αρμοδιότητες διεθνών διανεμητικών προεκτάσεων ας παρακολουθήσουν προσεκτικά τις κυμάνσεις των εμπλεκομένων που επιτίθενται κατά της Λιβύης στο όνομα ενός κατά τα άλλα αμφίσημου και επεισοδιακού ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας. Θα προσέξουν ότι οι συμπεριφορές προσδιορίζονται όχι από κάποιο υψηλό παγκόσμιο σκοπό αλλά από ιδιοτελή δικά τους συμφέροντα, από τις επιθυμίες τους να διαδραματίσουν τον ένα ή άλλο ρόλο στην διεθνή πολιτική και από τους φόβους τους και τα διλήμματα ασφαλείας στην περίπτωση που άλλα κράτη πρωτοστατήσουν αυξάνοντάς έτσι την δύναμή τους.

viii)   Τα κράτη λειτουργούν ορθολογιστικά, δηλαδή είναι ευαίσθητα στην πλάστιγγα όπου στον ένα δίσκο είναι το όφελος και στο άλλο οι ζημιές εναλλακτικών στάσεων και συμπεριφορών. Η επίθεση κατά της Λιβύης εκτελέστηκε όταν τους δόθηκε ευκαιρία λόγω πρωτίστως εσωτερικής αστάθειας και δευτερευόντως λόγω ατολμίας άλλων δυνάμεων. Στις στάσεις και συμπεριφορές τους, επίσης, υποδηλώνεται πως ενώ για τη Λιβύη που βομβαρδίζεται οι προεκτάσεις είναι βαθύτατες, οι αποφάσεις των κυβερνήσεων που ασκούν βία επηρεάζονται από ιδιοτελή προσωπικά και μικροκομματικά συμφέροντα. Στην Γαλλία, και λόγω πολιτικού αναστήματος των ηγετών, σωστά αναφέρθηκαν και τα υποβόσκοντα Ναπολεόντια σύνδρομα ιστορικά ασήμαντων ηγετίσκων.

ix)     Όταν ένας κράτος χάσει την συνοχή και την δύναμή του γίνεται βορά των άγριων θηρίων και η τύχη του εξαρτάται από τις ιδιοτελείς και καταχρηστικές στάσεις και συμπεριφορές τρίτων. Τα λάθη του βέβαια συντελούν σε αυτό, πλην τα πράγματα ανεξαρτήτως αξιολογικών κρίσεων για τα καθεστώτα των ισλαμικών ή άλλων κρατών, τα πράγματα στην διεθνή πολιτική ποτέ δεν είναι πάντα ευθύγραμμα: Κρίσεις όπως της Λιβύης, χθες (ή αύριο) της Αιγύπτου, προχθές του Ιράκ, μεθαύριο της Συρίας ή της Σαουδικής Αραβίας, και τα λοιπά, έχουν ιστορική ουρά. Η ιστορία καταμαρτυρεί αναρίθμητα διαίρει και βασίλευε, γιγαντιαίες καταχρηστικές ανακατανομές πόρων για τις οποίες ευθύνονται όσοι τώρα υπόκεινται τους βομβαρδισμούς και αναρίθμητες εναλλαγές «εχθρών» και «φίλων» ανάλογα και αντίστοιχα με τις ανάγκες αυτοσυντήρησης και διεύρυνσης της ισχύος.

x)      Κύριο νόμισμα των διεθνών σχέσεων, μας λέει ο μέγας Kenneth Waltz (http://www.ifestosedu.gr/54waltzduo.htm), είναι η ισχύς και κύριος σκοπός των κρατών η κατοχύρωση της ασφάλειάς τους, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας ως του υπέρτατου και κοσμοθεωρητικά επικυρωμένου συμφέροντος. Υπέρτατου και κοσμοθεωρητικά επικυρωμένου καθότι οι θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου είναι πιο σοφές απ’ ότι οι καταχρηστικές ερμηνείες των ηγεμονικών κρατών και όσων διανοουμένων τα υπηρετούν. Υπευθυνότητα και ορθολογισμός, ακριβώς, απαιτεί προσεκτική και φειδωλή χρήση των όρων βαρβαρότητα, πολιτισμός και πολιτική. Πολιτική  ως πολιτισμός νοείται μόνο Αριστοτελικά στο πλαίσιο του πολιτειακού βίου όπου συγκροτείται κοινωνική ένωση και Πολιτικό γεγονός που παράγει κριτήρια δικαιοσύνης συμβατά με την ανθρωπολογική ετερότητα κάθε κοινωνικής οντότητας. Και στον Καταστατικό Χάρτη αυτό καταγράφηκε ρητά και σαφώς πως απαγορεύεται κάθε ενέργεια ή δράση που παρεμβαίνει στην εσωτερική δικαιοταξία (Κεφάλαιο Ι, άρθρο 2 παρά. 7).

Επειδή εδώ στην Ελλάδα τις δύο τελευταίες δεκαετίες πολλά λέχθηκαν για το τέλος της κυριαρχίας, για τους μη κυβερνητικούς δρώντες, για την «διεθνή κοινότητα» και για τα εθνικά συμφέροντα, απαιτείται να γραφτούν μερικά λόγια για τον «σκοπό» μιας διεθνούς επέμβασης.

Η διαφορά μεταξύ βαρβαρότητας και πολιτισμού είναι η διαφορά μεταξύ πολιτικά προσδιορισμένων σκοπών και σκοπών που προσδιορίζονται εκτός πολιτικής. Στις διεθνείς σχέσεις δεν υπάρχει νομιμοποιημένος πολιτικός σκοπός πέραν αυτών των ελάχιστων που τα ίδια κράτη συμφωνούν υπογράφοντας διάφορες συμβάσεις όπως οι Συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα εγκλήματα πολέμου. Οι υποχρεώσεις αυτές μπορούν μόνο να αποτελέσουν αντικείμενο νομικής διαδικασίας για όσους υπέγραψαν τις συμβάσεις και όχι στρατιωτικής όπως πολλοί πίστεψαν στην μεταψυχροπολεμική εποχή ξεχνώντας τα δύο μέτρα και δύο σταθμά, την εθνική ιδιοτέλεια, την αναπόδραστη κατάχρηση μιας υπερισχύουσας θέσης και το γεγονός ότι στον ΟΗΕ δεν συγκροτήθηκαν σταθεροί κανόνες έκτακτης ανάγκης καθολικής εφαρμογής.

Όπως ξεκάθαρα διαγράφεται ακόμη μια φορά την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, στην διεθνή πολιτική δεν υπάρχει κάποιος πολιτικός φορέας κοινωνικοπολιτικά νομιμοποιημένης δεσμευτικής ερμηνείας των «δικαιωμάτων» και ελέγχου των πάντοτε αδηφάγων διαθέσεων των ηγεμονικών δυνάμεων σε περίπτωση καταχρηστικής άσκησης βίας εκ μέρους τους. Έτσι, στους διεθνείς θεσμούς όπου κυριαρχούν τα ηγεμονικά κράτη, ισχύει το ρηθέν «οι ελέφαντες είτε παλεύουν είτε κάνουν έρωτα υποφέρει το γρασίδι». Εδώ, δηλαδή, το γρασίδι είναι η λιβυκή κοινωνία που δεν συμμετείχε στις εναλλαγές εναγκαλισμών του Καντάφι με όλους τους άλλους.

Επειδή αυτά που εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μας είναι εκπληκτικά πλην δυσδιάκριτα για μερικούς κατ’ επάγγελμα προπαγανδιστές,  συντομογραφικά παρατηρούμε ότι μια απόφαση στην οποία δεν συμμετείχαν όλοι για αποκλεισμό πτήσεων πάνω από την Λιβύη, εξελίχθηκε τάχιστα στην καλύτερη περίπτωση σε κωμικοτραγωδία και στην χειρότερη σε μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες των τελευταίων χρόνων. Ρώσοι και Κινέζοι, εκτιμώ, μάλλον σκόπιμα, στο πλαίσιο της γνωστής στρατηγικής «κατατριβής του αντίπαλου», αφήνουν τους δυτικούς να βυθιστούν στην άβυσσο των μεσανατολικών εξεγέρσεων και να εμπλακούν στις επερχόμενες ατέρμονες αντιπαλότητες όλων εναντίον όλων. Κανένα δεν πρέπει να ξενίζει πάντως, ο κυκεώνας που ακολούθησε το αμφιλεγόμενο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Πριν καταλήξουν όπως έγινε και στο Ιράκ πριν λίγα χρόνια σε κάποιο διακανονισμό του ηγεμονικού πλιάτσικου των πλουτοπαραγωγικών πόρων, η πολυφωνία είναι εντυπωσιακή. Ακόμη και ο θολός σκοπός της επίμαχης απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας και η σπασμωδική συναίνεση κάποιων περιδεών κρατών της Μέσης Ανατολής, μεταλλάσσονται διαρκώς.

Ο πονηρός τούρκος ΥΠΕΞ Αχμέτ Νταβούτογλου, εξάλλου, ο οποίος από καιρό στο βιβλίο του Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες πρόβλεψε την κυριαρχία της ισλαμικής κοσμοθεωρίας στα Μεσανατολικά κράτη όπου «οι κρατικές δομές δεν είναι συμβατές με τις υποκείμενες μουσουλμανικές κοινωνίες», αφού αρχικά υιοθέτησε την πετυχημένη συνταγή του «επιτήδειου ουδέτερου», στην συνέχεια ελίσσεται, παζαρεύει και επιχειρεί να παρουσιαστεί ξανά ως ο προστάτης όλων των μουσουλμάνων.

Η Ευρώπη όπως και το ΝΑΤΟ διαιρέθηκαν ξανά σε πρόθυμους, απρόθυμους και ουδέτερους. Ενώ κρινόταν η τύχη μιας χώρας και ενός λαού θόλωσαν τα σύνορα μεταξύ σκοπών, άσκησης βίας, ρόλου περιφερειακών οργανισμών και ρόλου των κρατών που εμπλέκονταν. Η ιδιοτέλεια εκδηλώθηκε σε όλο της το μεγαλείο και οι δράσεις θηριωδών κρατικών και ιδιωτικών φορέων θόλωσαν, εξίσου γρήγορα, τα σύνορα μεταξύ μιας γιγαντιαίας δράσης που αλλάζει την εσωτερική πολιτειακή δομή και μιας περιορισμένης δράσης που θα μπορούσε σύμφωνα με την απόφαση του ΟΗΕ να αφορά μόνο τις πτήσεις πάνω από την Λιβύη. Η τύχη ενός κράτους κρίνεται από ρευστούς και αμφίσημους σκοπούς, στάσεις και συμπεριφορές που αφορούν πρωτίστως τον ηγεμονικό ανταγωνισμό και κυρίως το πλιάτσικο των πλουτοπαραγωγικών πόρων.

Είναι χαρακτηριστικό πάντως ότι μετά το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας δεν ήταν καθαρό ποιος ασκεί μαζική αεροπορική βία, ποιος είχε «νόμιμο» δικαίωμα να ασκήσει μια τέτοια μεγάλης έκτασης βία, ποιος παρανομούσε κατάφωρα, ποιος ελέγχει την κλιμάκωση της βίας και κυρίως τι παζάρια γίνονται στα παρασκήνια εις βάρος της άτυχης λιβυκής κοινωνίας. Η διγλωσσία και υποκρισία, εξίσου αναμενόμενα, βυσσοδομεί. Το αίμα μιας ακόμη κοινωνίας ρέει στους λαβύρινθους του θολού βασιλείου της «διεθνούς νομιμότητας» το νόημα της οποίας ροκανίζεται όποτε και όταν υπάρχει ανισορροπία δυνάμεων και όποτε μια κοινωνία δεν κατορθώνει να διασφαλίσει την εσωτερική συνοχή και τάξη. 

Για ακόμη μια φορά, ο πόλεμος στην Λιβύη ξεδιπλώνει την θηριώδη ανθρώπινη φύση και τον τρόπο που εκδηλώνεται όταν δεν ελέγχεται πολιτικά. Κάθε φορά που η ανθρώπινη φύση διαφεύγει τους κοινωνικοπολιτικούς ελέγχους στο εσωτερικό μιας πολιτείας, κάθε φορά που η κρυμμένη μέσα στα πανεπιστήμια διανοουμενίστικη θηριωδία μεταμφιέζει ηγεμονικά συμφέροντα με κοσμοπλαστικές ασυναρτησίες και κάθε φορά που η διακρατική θηριωδία δεν ελέγχεται με ισορροπία δυνάμεων, το αποτέλεσμα είναι να εξαπολύονται θηρία ανήμερα μπροστά στα οποία τα θεριά της ζούγκλας είναι μικρογραφία.

Το εθνοκράτος είναι ότι πιο πολύτιμο διαθέτει μια κοινωνία. Απαιτείται να είναι πάντοτε κοσμοθεωρητικά, ηθικά, πνευματικά και στρατιωτικά αταλάντευτα σιδερόφρακτο, ιδιαίτερα απέναντι σε αυτούς που το απειλούν. Έθνος, δημοκρατία και ελευθερία είναι οι κοσμοθεωρίες κάθε  λογικού και ορθολογιστή πολίτη κάθε κράτους. Για τους έλληνες αυτή είναι η μακραίωνη παράδοσή τους.

Αναρτημένο στο

http://infognomonpolitics.blogspot.com/2011/03/blog-post_7816.html#more

και http://www.ifestosedu.gr/103Xalara2011.htm