ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ αφιέρωμα στα 40 χρόνια από την τουρκική στρατιωτική εισβολή στην ΚΥΠΡΟ

1974 -2014 :  40 χρόνια από την τουρκική στρατιωτική εισβολή στην ΚΥΠΡΟ

του Χρήστου Α. Καπούτση

Είναι το απόγευμα της 19ης Ιουλίου του 1974, η ζέστη είναι αποπνικτική και οι παραλίες της Κύπρου, είναι γεμάτες από κόσμο που αναζητούν λίγη δροσιά. Οι δείκτες των ρολογιών δείχνουν 18.23 και κείνη την ώρα το επίγειο ραντάρ της Ναυτικής Διοίκησης Κύπρου, που βρισκόταν στο βορειοανατολικό άκρο της Κύπρου και συγκεκριμένα στο ακρωτήρι Άγιος Ανδρέας, εντόπισε την Τουρκική νηοπομπή, 4 αποβατικά σκάφη, στα ανοικτά της Κυρήνειας. Ειδοποιούνται αμέσως με κατεπείγοντα σήματα  η Ελληνική και Ελληνοκυπριακή πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Κάθε μισή ώρα, από τις 7μ.μ. (19.00) μέχρι και στις 04.50 το πρωί της 20ης Ιουλίου, η Ναυτική Διοίκηση Κύπρου, αναφέρει  λεπτομερώς τις  κινήσεις των Τουρκικών αποβατικών σκαφών. Η Ελληνική στρατιωτική ηγεσία, που ουσιαστικά είναι και πολιτική ηγεσία, εκτιμά πως πρόκειται για άσκηση του τουρκικού στόλου ή έτσι τους «πληροφόρησαν» από την Αμερικανική Πρεσβεία και δεν λαμβάνει κανένα απολύτως μέτρο. Ούτε καν αυτό της αυξημένης επιτήρησης!!

η εισβολή

Στις 5 παρά 10  το πρωί της 20ης Ιουλίου, τα τουρκικά αποβατικά απέχουν μόνο 8 χιλιόμετρα από τις ακτές της Κυρήνειας και ουδείς , έλληνας ή ελληνοκύπριος πολιτικός ή στρατιωτικός , ανησυχεί!!

Δέκα λεπτά αργότερα, γύρω στις 5, με το πρώτο φως της μέρας , άρχισαν σφοδροί αεροπορικοί βομβαρδισμοί από την Τουρκική Αεροπορία. Πάνω από 70 τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη προσέβαλαν και κατέστρεψαν , τον Ναυτικό Σταθμό της Κυρήνειας, τα στρατόπεδα πεζικού και πυροβολικού, το οδικό δίκτυο ανατολικά της Κυρήνειας, τον σταθμό Εγκαίρου Προειδοποίησης της Αεροπορίας και το Ραντάρ  του Ναυτικού, στον Άγιο Αντρέα. Λίγο πριν από τις 6 το πρωί, τα Τουρκικά αεροσκάφη χτύπησαν εγκαταστάσεις του Γενικού Επιτελείου της Κυπριακής Εθνοφρουράς, διάφορα στρατόπεδα στη Λευκωσία και το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ (Ελληνική Δύναμη Κύπρου).

Τα πρώτα θύματα

Πρέπει να σταθούμε με σεβασμό στα πρώτα θύματα, Έλληνες στρατιωτικούς της Τουρκικής εισβολής.

Λίγο μετά τις 5 το πρωί της 20ης Ιουλίου του 1974 και ενώ τα Τουρκικά Πολεμικά αεροσκάφη έσπερναν το θάνατο και την καταστροφή στην Κυρήνεια και την Λευκωσία, ο Έλληνας Διοικητής μιας μικρής ναυτικής δύναμης από δύο τορπιλακάτους, που  ναυλοχούσαν στο λιμάνι της Κυρήνειας, διέταξε τον απόπλου τον πλοίων.  Αποστολή τους, να χτυπήσουν την τουρκική νηοπομπή που με ισχυρή αεροπορική υποστήριξη πλησίαζε τις ακτές της Κυρήνειας!! Επρόκειτο καθαρά για αποστολή αυτοκτονίας, αλλά και απόλυτα σωστή  επιλογή, σύμφωνα με τις παραδόσεις και την ιστορία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.

Δεν είχαν περάσει ούτε 20΄ λεπτά από τον απόπλου των δύο πλοίων και φυσικά, τα τουρκικά αεροσκάφη εντόπισαν τις Ελληνικές πυραυλακάτους  και άρχισαν να τις σφυροκοπούν.

Η πρώτη τέθηκε αμέσως εκτός μάχης. Ο κυβερνήτης της την έστρεψε στην ακτή και το πλήρωμά της την εγκατέλειψε λίγο πριν βυθιστεί. Σώθηκαν όλοι κολυμπώντας προς την ακτή.

Η άλλη τορπιλάκατος, συνέχισε να πλησιάζει τα τουρκικά αντιτορπιλικά, παρά τις αεροπορικές επιθέσεις. Ετοιμαζόταν μάλιστα να κάνει και την πρώτη βολή εναντίον των τουρκικών πλοίων, όταν δέχεται τορπίλη και βυθίζεται σχεδόν αμέσως. Από το 10μελές πλήρωμά της, σώθηκε μόνο ένας. Οι υπόλοιποι 9 ήταν τα πρώτα θύματα της Τουρκικής εισβολής.

 «Αυτοσυγκράτηση»

Οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί που είχαν ξεκινήσει με το πρώτο φως της μέρας, μετά από τις 7.30 το πρωί , εντείνονται. Πολλά σημεία της Λευκωσίας έχουν παραδοθεί στις φλόγες, ενώ στα βομβαρδισμένα στρατόπεδα υπάρχουν ήδη οι πρώτοι νεκροί και τραυματίες Έλληνες και Ελληνοκύπριοι στρατιωτικοί.

Μετά τις πρώτες φονικές αεροπορικές επιδρομές,  άρχισε η ρίψη τούρκων αλεξιπτωτιστών νοτιοανατολικά της Λευκωσίας στο Κιόνελι, ενώ στο βόρειο άκρο του νησιού ελικόπτερα μετέφεραν Τούρκους καταδρομείς.

Το Γενικό Επιτελείο της Κυπριακής Εθνοφρουράς ζητάει από το Ελληνικό Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων να χτυπήσει τους τούρκους αλεξιπτωτιστές και να αρχίσουν οι βολές των αντιαεροπορικών όπλων εναντίον των εφορμούντων  τουρκικών αεροσκαφών. Η απάντηση από την Αθήνα και το Ελληνικό Πεντάγωνο είναι, «αυτοσυγκράτηση, διότι οι τούρκοι κάνουν άσκηση». Μάλιστα, ο επιτελάρχης της Κυπριακής Εθνοφρουράς, επειδή η διαταγή για αντίσταση καθυστερούσε, έβγαλε το ακουστικό του τηλεφώνου του έξω από το παράθυρο, ώστε να ακούσουν στην Αθήνα τις εκρήξεις από τους βομβαρδισμούς των τουρκικών αεροσκαφών και να πειστούν επιτέλους, ότι πρόκειται για πόλεμο και όχι για άσκηση!!

Ενδεικτικό του κλίματος που επικρατούσε στο Ελληνικό Αρχηγείο των Ενόπλων Δυνάμεων είναι το εξής περιστατικό: Όταν αγανακτισμένος επιτελής, ανώτερος αξιωματικός του Στρατού, απευθύνεται στον Αρχηγό  του Γενικού Επιτελείου και του ζητάει με έντονο ύφος , να διατάξει να αρχίσει αμέσως η άμυνα των ελληνικών δυνάμεων στην τουρκική επίθεση, ο Στρατηγός Μπονάνος του απάντησε: «Οι Τούρκοι χτυπούν την Κύπρο και εμείς είμαστε Ελλάς»!!

Τελικά στις 08.56 το πρωί της 20ης Ιουλίου του 1974, και αφού έχει ολοκληρωθεί το πρώτο κύμα της τουρκικής απόβασης, το  Αρχηγείο των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων εκδίδει την εξής διαταγή: «χτυπάτε τον επιτιθέμενο εχθρό με όλα τα  μέσα».

Η διαταγή αυτή όμως έφτασε τις ελληνοκυπριακές  Στρατιωτικές Μονάδες με καθυστέρηση και αφού οι τούρκοι είχαν εδραιώσει τις θέσεις τους στο νησί.

Είναι χαρακτηριστικό ότι:  Πλησίον του χώρου της αποβίβασης των Τούρκων πεζοναυτών στο Πεντεμίλι της Κερύνειας, έδρευε το 251 Τάγμα Πεζικού, με Διοικητή τον Αντισυνταγματάρχη Παύλο Κουρούπη. Το 251 Τ.Π. παρακολουθούσε στενά την Τουρκική  αποβίβαση και ενημέρωνε σχετικά το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (Γ.Ε.Ε.Φ.) αναμένοντας διαταγές. Στις 07.30΄ο Διοικητής του 251 Τ.Π. δίνει αυτόβουλα την εντολή ο 1ος Λόχος και ο Λόχος Υποστήριξης να εγκαταλείψουν το στρατόπεδο και να πορευθούν προς τους χώρους εξόρμησης. Οι δύο Λόχοι κατάφεραν χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Τούρκους και παρά το πλήθος των Τουρκικών αεροσκαφών και ελικοπτέρων, να ταχθούν σε απόσταση αναπνοής. Οι πρώτοι στρατιώτες του 1ου Λόχου είχαν πλησιάσει σε απόσταση 100 μέτρων. Απέναντί τους, μια τεράστια δύναμη με τρομερή ισχύ πυρός υποστηριζόμενη από τα βαριά πυροβόλα και άλλα όπλα των Τουρκικών αντιτορπιλικών και την Τουρκική αεροπορία, η οποία εντελώς ανενόχλητη αλώνιζε τον ουρανό της Κύπρου! Η διαφορά ισχύος μεταξύ των δύο αντιπάλων ήταν τεράστια! Παρόλα αυτά, θα μπορούσε το ελληνικό Τάγμα να επιφέρει σοβαρά πλήγματα στον αντίπαλο, αν έγκαιρα, ίσως πριν τις 8 το πρωί,  είχε λάβει εντολή να ανοίξει πυρ κατά των εισβολέων. Η διαταγή προσβολής των Τούρκων δόθηκε ακριβώς στις 10.00΄…(ο ηρωικός Διοικητής του Τάγματος Π. Κουρούπης  συνελήφθει από τούρκους στρατιώτες και είναι ακόμη στους αγνοούμενους)

Η επίθεση στο στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ

Ξημέρωνε η 20η Ιουλίου και οι στρατιώτες που υπηρετούσαν στην ΕΛΔΥΚ (Ελληνική Δύναμη Κύπρου),  είχαν  μόλις την προηγούμενη ημέρα  αφιχθεί από την Ελλάδα, αμέριμνοι προετοιμάζονταν για το πρωινό τους ξύπνημα.  Ήταν 05.30΄ το πρωί, όταν από την οροσειρά του Πενταδάκτυλού φάνηκαν δύο Τούρκικα μαχητικά αεροσκάφη F -104, σε ιδιαίτερα χαμηλή πτήση, να κατευθύνονται με ταχύτητα προς το στρατόπεδο της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου.  Σπάζοντας το φράγμα του ήχου και αγγίζοντας κυριολεκτικά τις κορυφές των δένδρων του στρατοπέδου, εξαπέλυσαν τις δυο πρώτες ρουκέτες.

Ανά δεκαπέντε λεπτά σμήνη τεσσάρων Τουρκικών μαχητικών, προσβάλουν ακατάπαυστα το στρατόπεδο της ΕΛ.ΔΥ.Κ., με κάθε είδους βόμβες και πυρομαχικά.

Το ΚΝΕ (Κέντρο Νοσηλείας ΕΛ.ΔΥ.Κ.) γεμίζει τραυματίες… Με ορμή ακολουθεί το τρίτο κύμα των Τουρκικών F- 104, και εξαπολύει δεκάδες ρουκέτες εναντίων των  στρατιωτικού προσωπικού, οι οποίοι  προσπαθούν να καταλάβουν τι συμβαίνει, καθώς δεν έχουν καμιά ενημέρωση! Όλοι αναγνωρίζουν σήμερα, ότι οι αξιωματικοί και οι Στρατιώτες  της ΕΛΔΥΚ  προσπάθησαν  με ηρωισμό και αυτοθυσία, να αμυνθούν στην αιφνιδιαστική  τουρκική αεροπορική προσβολή . Οι απώλειες της ΕΛΔΥΚ ήταν 46 νεκροί και 59 αγνοούμενοι.

Και μια «λεπτομέρεια»

Για να αντιληφθούμε πόσο «βαθιά νυχτωμένοι»,  ήταν οι ελληνοκύπριοι , ηγεσία και πολίτες, αρκεί να αναφέρουμε μια «λεπτομέρεια». Μιάμιση ώρα περίπου, μετά την έναρξη των σφοδρών βομβαρδισμών της τουρκικής αεροπορίας εναντίον  ελληνοκυπριακών στόχων, εκεί γύρω στις 6.30 το πρωί της 20^ης Ιουλίου,  το ΡΙΚ (ραδιοφωνικό ίδρυμα Κύπρου) μετέδιδε χαρούμενη πρωινή γυμναστική!!

Αντίστοιχα , ο τουρκοκυπριακός ραδιοσταθμός Μπαιράκ, είχε διακόψει την κανονική ροή του προγράμματός του και μετέδιδε στρατιωτικά εμβατήρια από τις 3 τα χαράματα.

Πραξικόπημα και «Αττίλας»

Των παραπάνω γεγονότων όμως, προηγήθηκε το άφρων και εγκληματικό πραξικόπημα της χούντας του Ιωαννίδη ,κατά του εκλεγμένου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Τα αιματηρά επεισόδια της 15ης Ιουλίου, είχαν τραγικές συνέπειες στην άμυνα της Κύπρου. Και αυτό διότι, στρατιωτικές μονάδες επιφορτισμένες  με την αποστολή της άμυνας των βόρειων ακτών  της Κύπρου, καθώς επίσης και η πλέον ετοιμοπόλεμη μονάδα, η 33η  Μοίρα Καταδρομών, είχαν εμπλοκή στο Πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Με αποτέλεσμα,  κρίσιμες στρατιωτικές   Μονάδες,  να είναι   περιορισμένης μαχητικής  ικανότητας, κυρίως λόγω διχασμού των αξιωματικών , που είχαν χωριστεί  σε Χουντικούς και Δημοκράτες. Έχουν μάλιστα καταγραφεί και εν ψυχρώ δολοφονίες αξιωματικών από συναδέλφους τους, λόγω «ιδεολογικών διαφορών, στο διάστημα 15-19 Ιουλίου!!!

Μετά την ΑΝΑΤΡΟΠΗ του Αρχιεπισκόπου ΜΑΚΑΡΙΟΥ , το έδαφος είχε ετοιμαστεί για να «υποδεχτεί» την τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο. Έτσι λοιπόν,  ο Μακάριος ήταν εκτός πολιτειακής εξουσίας,  η Χούντα των Αθηνών  υπό τον έλεγχο των Αμερικανών διπλωματών και με δεσμεύσεις στο ΝΑΤΟ και οι Άγγλοι οι μόνοι κυρίαρχοι της Κύπρου. Η αμερικανική διπλωματία (υπουργός Χ. Κίσινγκερ) άναψε το «πράσινο φως» για την προσχεδιασμένη τουρκική εισβολή από τον Μ. Ετσεβίτ).

Ελληνικά υποβρύχια και πολεμικά αεροσκάφη

Πολλά ερωτήματα εγείρουν και θλιβερές σκέψεις γενούν κάποια περιστατικά, που σημάδεψαν την 20η Ιουλίου του 1974, όπως:

• Δύο σύγχρονα , για την εποχή εκείνη, υποβρύχια του Πολεμικού μας Ναυτικού, το «Γλαύκος» και το «Νηρεύς», που έπλεαν νότια της Ρόδου, έλαβαν εντολή από το ΓΕΝ , στις 05.15 το πρωί της 20ης Ιουλίου, να κατευθυνθούν αμέσως προς την Κύπρο και να βυθίσουν τα Τουρκικά πολεμικά πλοία που βρίσκονταν ανοιχτά της Κυρήνειας. Όμως , ενώ πλησίαζαν τις Κυπριακές ακτές, ξαφνικά τα δύο υποβρύχια άλλαξαν ρότα και επέστρεψαν ανοιχτά της Ρόδου. Ποιος και γιατί έδωσε αυτή την εντολή; Ή μήπως εμποδίστηκαν τα ελληνικά υποβρύχια και από ποιόν, να φθάσουν στις ακτές της Κυρήνειας; Ποια ήταν η αποστολή των Βρετανικών πολεμικών σκαφών και υποβρυχίων που έπλεαν περιμετρικά της Κύπρου;
• Τα ελληνικά μαχητικά αεροσκάφη, τα προβλεπόμενα από τα επιχειρησιακά σχέδια για την άμυνα της Κύπρου, ήταν πανέτοιμα στο αεροδρόμιο του Καστελίου Κρήτης από το πρωί της 19ης Ιουλίου. Οι πιλότοι είχαν φορτώσει τα πυρομαχικά και με αναμμένες τις μηχανές περίμεναν την διαταγή απογείωσης για την Κύπρο. Η διαταγή αυτή ΠΟΤΕ δεν δόθηκε. Γιατί;

Η 35η Μοίρα Καταδρομών

Το μεσημέρι της 20ης Ιουλίου, η 35η Μοίρα Καταδρομών μεταφέρεται στη βάση της Σούδας στη Κρήτη. Και αργά το απόγευμα της Κυριακής 21η Ιουλίου , οι Έλληνες Καταδρομείς , με υψηλό ηθικό και έτοιμοι για πόλεμο, επιβιβάζονται σε 15 μεταγωγικά αεροσκάφη Noratlas, τα οποία απογειώνονται,  με προορισμό την Κύπρο. Η αποστολή ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνη. Έχει χαρακτηρισθεί και δικαίως , ως αποστολή αυτοκτονίας.

Τα μεταγωγικά αεροσκάφη πετούσαν ανυπεράσπιστα, χωρίς την κάλυψη μαχητικών, με μόνο σύμμαχό τους το σκοτάδι. Πετούσαν πολύ χαμηλά , λίγα μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και με τα φώτα τους σβηστά , προκειμένου να αποφύγουν τα τουρκικά ραντάρ.  

Δύο από αυτά έχασαν τον προσανατολισμό τους και προσγειώθηκαν στη Ρόδο! Τα υπόλοιπα 13 συνέχισαν κανονικά τη πτήση τους για την Λευκωσία. Λίγο πριν προσγειωθούν στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, τα 3 προπορευόμενα μεταγωγικά δέχονται καταιγιστικά πυρά, από τις ελληνοκυπριακές δυνάμεις(!!) , που είχαν παραταχθεί εκατέρωθεν του αεροδρομίου. Τα εξέλαβαν για Τουρκικά!! Ποιος ηλίθιος ή προδότης στρατιωτικός δεν ενημέρωσε για την προσέγγιση των Ελληνικών μεταγωγικών αεροσκαφών; Ωστόσο , μεγάλο ερωτηματικό παραμένει και η στάση των Βρετανών στρατιωτών, που είχαν την ευθύνη της φύλαξης τμήματος του αεροδρομίου της Λευκωσίας.

Πάντως, από τα 3 προπορευόμενα μεταγωγικά, το πρώτο κατερρίφθη από τα φιλικά(;) πυρά! Μόνος διασωθείς ο καταδρομέας Αθανάσιος Ζαφειρίου,  που πρόλαβε και πήδηξε από το αεροσκάφος, πριν αυτό συντριβή στο έδαφος μαζί με τους 29 συναδέλφους του, που σκοτώθηκαν ΟΛΟΙ. Τα επόμενα δύο κατάφεραν να προσγειωθούν, αλλά με σοβαρές    απώλειες. Τα υπόλοιπα 10 επέστρεψαν άπραγα στην Ελλάδα.

                            *

Οι μονάδες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ, όταν κινητοποιήθηκαν άρχισαν να πολεμούν με ηρωική αυτοθυσία, χωρίς μάλιστα να διαθέτουν αεροπορική κάλυψη και σύγχρονο οπλισμό. Αριθμούσαν γύρω στους 12.000 άνδρες (ελληνοκύπριους και ελλαδίτες), υπό τη διοίκηση του χουντικού ταξιάρχου Μιχαήλ Γεωργίτση, που είχε το γενικό πρόσταγμα στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Στο μεταξύ, άρχισε να κινητοποιείται και ο ελληνοκυπριακός ανδρικός πληθυσμός και να μετέχει στον άνισο αγώνα με ότι μέσα  διέθετε ο καθένας. Μάλιστα αρκετοί πυροβολούσαν από τις στέγες των σπιτιών του κατά των εισβολέων αλεξιπτωτιστών.  Στην Αθήνα, η κυβέρνηση ΑΔΑΜ. ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ, αιφνιδιασμένη από την εξέλιξη των γεγονότων,  πανικόβλητη κηρύσσει γενική επιστράτευση, η οποία εξελίσσεται σε φιάσκο.

ανεπάρκεια αλλά και ηρωισμός

Τα στελέχη των ΕΔ,  που ήταν η ηγεσία του Απριλιανού καθεστώτος, αποδείχθηκαν τραγικά ανεπαρκείς. Εκείνο που ήξεραν καλά, ήταν να συνωμοτούν και να ανέρχονται στα ανώτατα κλιμάκια  της στρατιωτικής ιεραρχίας, με κύριο προσόν την προσήλωση,  αρχικά στον Γ. Παπαδόπουλο και μετά στον Δ. Ιωαννίδη, αλλά και τη συκοφαντία σε βάρος των συναδέλφων τους! .  Ωστόσο,  επειδή τον Ιούλιο του 1974  διεπράχθη έγκλημα κατά της Κύπρου,  δεν είναι δυνατόν να απαλλαγούν λόγω βλακείας. Οι πράξεις τους και οι επιλογές τους,  αν κριθούν από το αποτέλεσμα, σίγουρα συνιστούν προδοσία . Πιθανώς , δεν ήθελαν την κατάληψη  του 35% του κυπριακού εδάφους από την τουρκικό στρατό, αλλά  το αποτέλεσμα είναι αυτό που μετρά  και όχι οι προθέσεις τους,  ακόμη και αν αυτές είναι καλοπροαίρετες.  

Το πραξικόπημα κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας και η ανατροπή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις 15 ΙΟΥΛΙΟΥ, από τη χούντα των Αθηνών, άνοιξε το δρόμο της στρατιωτικής εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο.

Συμπέρασμα, η τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο, είναι το συνδυαστικό αποτέλεσμα  αβελτηρίας και ανικανότητας   του στρατιωτικού καθεστώτος των Αθηνών, αλλά  και αναθεωρητισμού της Τουρκίας, που υλοποιήθηκε με την ενθάρρυνση της Βρετανίας και την διπλωματική ανοχή των ΗΠΑ..

Το Καλοκαίρι του 1974, Έλληνες και Ελληνοκύπριοι, στρατιώτες και αξιωματικοί (με εξαίρεση μια μικρή ομάδα προδοτών χουντικών), πολέμησαν με ηρωισμό και αυταπάρνηση τους Τούρκους εισβολείς, κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες.

Πολλοί έπεσαν στα πεδία των μαχών, προσφέροντας τη ζωή τους σπονδή στον βωμό της Ελευθερίας.

Αρκετοί αγνοούνται, η θρυλική μορφή τους όμως αποτυπώνει την πιο δραματική διάσταση της Κυπριακής τραγωδίας.

Οι υπόλοιποι αγωνιστές φέρουν δια βίου το βαρύ φορτίο των αναμνήσεων, από την απώλεια εδαφών , αλλά και των συμπολεμιστών τους. Και την πικρία, επειδή η θυσία τους στην Κύπρο αναγνωρίστηκε από την Ελληνική Πολιτεία με καθυστέρηση 30 ετών. Σε όλους εμάς όμως, ανήκει η ευθύνη και η τιμή της μελέτης των ιστορικών γεγονότων, ώστε ποτέ πια ο Ελληνισμός, να μην γνωρίσει άλλη εθνική καταστροφή.